Suriye’de Geçiş Adaleti: Aşama Aşama Yol Haritası

Giriş

Suriye’de yıllardır süren çatışmalar, milyonlarca insanın hayatını doğrudan etkiledi ve toplumsal yaralar derinleşti. Kalıcı barış ve toplumsal huzurun sağlanabilmesi için yalnızca silahların susması yetmez; adaletin yerini bulması ve tüm toplulukların, özellikle kadınların, güven içinde yaşayabileceği bir düzenin kurulması gerekir.

Bu yazıda, **Suriye bağlamına uyarlanmış, adım adım (aşama aşama) bir geçiş adaleti planı** sunuyoruz. Plan, üç ana fazdan oluşuyor ve hem kadınların hem de tüm toplulukların haklarının korunmasına odaklanıyor.

—

Faz 1 – Hazırlık ve Temel Atma (0–6 ay)

Amaç: Tarafsız, güvenilir, kapsayıcı bir adalet sürecinin zemini hazırlanır.

1. **Geçiş Adaleti Hazırlık Komisyonu kurulması**
– Tüm topluluklardan, kadınlardan ve mağdurlardan temsilciler (en az %40 kadın temsili).
– Görev: geçiş adaletinin kapsamını, önceliklerini, takvimini belirlemek.

2. **Delil toplama ve koruma**
– Bağımsız yerel birimler + uluslararası destek (BM’nin IIIM benzeri mekanizmaları).
– Fotoğraf, video, tanık ifadeleri, kayıp listeleri güvenli şekilde arşivlenir.

3. **Mağdur kayıt sistemi**
– Kayıplar, yerinden edilenler, işkence görenler, cinsel şiddet mağdurları için güvenli başvuru mekanizması.
– Kadın mağdurlar için gizlilik ve koruma protokolleri.

4. **Kamu farkındalık kampanyaları**
– Geçiş adaleti nedir, ne sağlar, kimleri kapsar, sürece katılım yolları.
– Özellikle kadın ve gençlere yönelik bilgilendirme.

—

Faz 2 – Adalet ve Hakikat Süreçleri (6–24 ay)

Amaç: Hesap verebilirlik ve toplumsal yüzleşme.

1. **Hakikat Komisyonu oluşturulması**
– Tüm etnik/dinsel grupları ve kadın temsilcileri kapsayan bağımsız yapı.
– Görev: çatışma süresince işlenen ihlalleri belgelemek, mağdurların hikâyelerini duyurmak.
– Duruşmalar halka açık olabilir; kadın tanıklar için özel oturumlar sağlanır.

2. **Ceza adaleti mekanizmaları**
– Ağır insan hakları ihlalleri için yerel mahkemeler + uluslararası destekli karma mahkemeler.
– Uluslararası hukuka uygun yargılama; kadın ve çocuklara yönelik suçlarda özel savcılar.

3. **Tazminat ve onarım programları**
– Maddi (ev, iş, sağlık desteği) ve manevi (özür, kamusal anma, rehabilitasyon) tazminatlar.
– Cinsel şiddet mağdurları için özel sağlık ve psikososyal destek paketleri.

4. **Toplumsal yüzleşme**
– Ortak anma günleri, eğitim müfredatında çatışma tarihi, yerel uzlaşma forumları.
– Kadınların hafıza ve barış çalışmalarında öncü rol alması.

—

Faz 3 – Kurumsallaşma ve Kalıcı Barış (2–5 yıl)

Amaç: Tekrarı önlemek ve barışı kurumsallaştırmak.

1. **Kurumsal reformlar**
– Polis, ordu, yargı gibi kurumların bağımsız ve şeffaf şekilde yeniden yapılandırılması.
– Toplumsal cinsiyet eşitliği politikalarının kurumsal hale getirilmesi.

2. **Anayasal ve yasal değişiklikler**
– İnsan haklarını güvence altına alan, kadın-erkek eşitliğini anayasal düzeyde garanti eden düzenlemeler.
– Azınlık haklarını koruyan ve yerel özerkliği düzenleyen maddeler.

3. **Eğitim ve farkındalık programları**
– Çatışma sonrası nesillerin barış kültürü ile yetişmesi.
– Kadın liderlerin eğitimi ve yerel yönetimlerde rol alması.

4. **Sürekli izleme ve değerlendirme**
– Sivil toplum ve uluslararası gözlemciler süreci periyodik raporlarla izler.
– Eksikler tespit edilip düzenli olarak iyileştirme yapılır.

—

## Sonuç

Geçiş adaleti, yalnızca geçmişin yaralarını sarmak değil, aynı zamanda geleceğin barış temellerini atmak anlamına gelir. Kadınların ve tüm toplulukların sürecin merkezinde olduğu, mağdur odaklı ve kapsayıcı bir yaklaşım, Suriye’de kalıcı barışın anahtarı olacaktır.